Waar gehakt wordt vallen spaanders

door Joop Heij

Peru kent alweer bijna twaalf jaar democratisch gekozen regeringen. Maar nog steeds wordt het land geteisterd door vele plagen: guerrilla-oorlogen, een diepe economische crisis, honger, een cholera-epidemie en een haast hopeloze oorlog tegen de cocaïne-maffia. Dit alles gaat gepaard met martelingen, ‘verdwijningen’ en massamoorden, zoals blijkt uit de jongste Amnesty-rapporten. Toch blijft president Fujimori optimistisch.

 

Toen Alberto Fujimori in juli 1990 bij verrassing tot president van Peru gekozen werd, kreeg hij een vrijwel failliet land te besturen. In zijn inaugurele rede ontvouwde hij een ambitieus programma om het land er weer bovenop te helpen. Tevens beloofde hij plechtig dat hij alles in het werk zou stellen om een eind te maken aan het schenden van de mensenrechten in Peru.

Na het eerste jaar van zijn bewind blijkt dat Fujimori niet alleen maar een reeks loze beloften heeft gedaan. Hij is er in ieder geval in geslaagd de strikte bezuinigingen af te dwingen die het IMF had geëist om Peru weer kredieten te kunnen verstrekken. De harde maatregelen hebben inderdaad geleid tot nieuwe internationale kredietwaardigheid, tot beteugeling van de gierende inflatie en tot een voorzichtig herstel van de productie.

Maar tegelijkertijd heeft dit beleid desastreuze gevolgen gehad voor een groot deel van de bevolking. Armoede en honger zijn sterk toegenomen, terwijl gezondheidszorg en hygiëne achteruit hollen. Waar deze combinatie van negatieve factoren toe kan leiden is gebleken bij de explosie van cholera begin vorig jaar. En ook al hoorde u hier de afgelopen tijd niets meer over, de epidemie is nog niet voorbij en zal naar verwachting bij het begin van het warme seizoen deze maand de kop weer opsteken.

Toch vindt president Fujimori een dergelijk ijzeren bezuinigingsbewind absoluut noodzakelijk. Dat het lijden nu groot is moet op de koop toe worden genomen. Zijn verwachting is namelijk dat alles vanzelf goed zal komen als maar eerst de economische infrastructuur weer gezond is. Alleen dan zal er sprake kunnen zijn van verbetering van de levensomstandigheden, vindt hij. Alle uitgaven buiten dit kader beschouwt hij als weggegooid geld en als lapmaatregelen. Hoe men hier ook over denkt, het is duidelijk dat Fujimori rotsvast gelooft in zijn aanpak.

Massamoorden

Het andere prominente element in de presentatie van zijn regeringsprogramma was de volmondige erkenning van het belang van de mensenrechten. Amnesty heeft wat dit betreft het eerste jaar van Fujimori’s ambtstermijn geëvalueerd en is tot de conclusie gekomen dat met de eerbiediging van de mensenrechten minder haast wordt gemaakt dan met de economische hervormingen.Dit ondanks beweringen van het tegendeel: tussen Amnesty en Fujimori zijn diverse gesprekken gevoerd waarbij de president steeds weer zijn trouw aan het beginsel van de mensenrechten beleed. Het jongste Amnesty-rapport bevat echter een litanie van nieuwe gevallen van willekeurige detentie, marteling, verkrachting, verdwijning en moord.

Het meest opzienbarend waren twee gevallen van massamoord. In augustus 1990 werden vijftien inwoners van het dorp Iquichi geëxecuteerd. In oktober 1990 vonden familieleden de lichamen van achttien van hun enkele weken eerder gearresteerde verwanten in drie massagraven in de Chillcahuaycco-kloof. Beide gevallen speelden zich af in het departement Ayacucho en voor beide ook is het leger verantwoordelijk.

Levend schild

Het Amnesty-rapport verklaart tevens hoe het komt dat in Peru, ondanks de democratie, nog steeds zulke grove mensenrechtenschendingen voorkomen. In de verbitterde strijd tegen de guerrillabeweging Lichtend Pad en tegen de cocaïnemaffia is inmiddels voor tweederde van het land de staat van beleg afgekondigd. Dit houdt in dat het leger daar het politieke bestuur uitoefent en tevens dat de soldaten iedereen mogen arresteren die hun verdacht voorkomt.

In de keiharde strijd heiligt het doel (vernietiging van de guerrilla en van de drugshandel) alle middelen. Vooral de boerenbevolking is echter de dupe van deze strijd. Eerst komt het verzet langs om de boeren voedsel en steun af te persen. En vervolgens komt het leger langs om de boeren daarvoor te straffen of hen te dwingen mee te vechten in een soort burgerwacht tegen de guerrilleros. In de gevechten worden de boeren vaak door de soldaten als levend schild gebruikt. Het zal duidelijk zijn dat de boeren weinig trek hebben hieraan mee te werken. Bij de massamoord van Iquichi was er dan ook sprake van weigering om als burgerwacht met de soldaten mee te vechten tegen het Lichtend Pad. Helaas huldigen de plaatselijke bevelhebbers van het leger het standpunt dat je in de strijd tegen zulke formidabele tegenstanders niet kinderachtig moet zijn. Waar gehakt wordt vallen spaanders.

Straffeloosheid

Nu is het Amnesty’s rol in deze wereld om desnoods wel kinderachtig te zijn. Zij ziet er op toe dat waar gehakt wordt, het hakken zo zorgvuldig mogelijk en met zo min mogelijk spaanders geschiedt. Het cruciale punt waar Amnesty op blijft hameren is de straffeloosheid waarmee schenders hun gang kunnen gaan.

Zolang de autoriteiten hun met de mond beleden mensenrechtenliefde niet omzetten in daden valt geen verandering in de situatie te verwachten. Zeker, er worden steeds nieuwe commissies ingesteld die de meest extreme gevallen moeten onderzoeken. Zo was het ook met de beide massamoorden, en zulke onderzoeken hebben zeker nut. Maar al deze activiteiten hebben nog nauwelijks geleid tot het achterhalen van de schuldigen en nog nooit tot een veroordeling. Meestal worden gerechtsdienaren die deze zaken moeten onderzoeken, zelf met de dood bedreigd en verzanden de onderzoeken. Amnesty meent dat alleen een onmiddellijke doorvoering van haar aanbevelingen voor een nieuwe structuur in de rechtspleging én hard optreden tegen de schuldigen enig effect kan hebben.

*

Goede voornemens

Sinds augustus 1991 lijkt de Peruaanse regering de kritiek van Amnesty wat serieuzer op te vatten. De volgende maatregelen werden genomen:

• er is een grondwettelijk decreet uitgevaardigd waarbij een Vredesraad wordt opgericht als onderdeel van een Pacificatieplan
• in alle politieke administratieve regeringscentra worden mensenrechtenkantoren opgericht
• internationale organisaties krijgen het recht op controle van en toegang tot detentiecentra in heel Peru
• officieren van justitie krijgen ongehinderd toegang tot alle militaire bases, politiebureaus en detentiecentra
• er wordt een verdrag met de Verenigde Staten ondertekend over de gezamenlijke bestrijding van de drugshandel
• er zal een register worden aangelegd en bijgehouden van alle arrestanten, waar zij gedetineerd zijn, wanneer, hoe lang en waarom
• president Fujmori zal bij zijn bezoek aan Europa vragen om garanties voor de afname van landbouwproducten tegen een redelijke prijs. Dit moet de boeren de mogelijkheid geven de traditionele coca-teelt te vervangen.

Amnesty is verheugd over de uitgesproken intenties, maar wil nog even afwachten wat er in de praktijk van terecht komt. Bovendien heeft president Fujimori de afgelopen herfst ook minder positieve geluiden laten horen. In een toespraak tot de strijdkrachten beschuldigde hij de mensenrechtenactivisten ervan samen te zweren met de opstandelingen.

Op 21 november 1991 plaatste Amnesty in drie landelijke Peruaanse dagbladen een advertentie. Daarin stond:

1. dat bij de strijdkrachten het gevoel bestaat dat ze straffeloos kunnen opereren
2. een oproep aan de regering om de internationale mensenrechtenverdragen te respecteren
3. dat Amnesty ook de opzettelijke en willekeurige moordpartijen door het gewapend verzet van Sendero Luminoso en MRTA onvoorwaardelijk veroordeelt

(Wordt Vervolgd, jaargang 25, nr. 1, januari 1992)

 

 

terug naar inhoudsopgave